Op 11 november vieren we Wapenstilstand. We herdenken daarbij het einde van de Eerste Wereldoorlog doordat op 11 november 1918 een overeenkomst tot wapenstilstand werd ondertekend. Vandaag worden niet alleen de gesneuvelden van de Eerste Wereldoorlog geëerd op die dag, ook de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en van alle andere oorlogen ter wereld worden herdacht.
Doorheen de geschiedenis hebben kruiden ons reeds op allerlei wijzen gediend, zoals onder meer als voedsel, als onderdeel van de persoonlijke hygiëne en voor de verering van goden. Meermaals stonden kruiden ook symbool voor het bereiken van vrede of voor de hoop op een overwinning in tijden van oorlog.
Dit kon zich uiten in het verbranden van kruiden waardoor de rook tezamen met de smeekbedes de goden moesten bereiken of kruiden die als talisman moesten dienen ter bescherming.
Dit gebruik van kruiden zien we terugkomen in verschillende periodes in de tijd en bij velerlei culturen. Er zijn onderlinge verschillen in toepassingen en welke kruiden er gebruikt werden, maar er zijn ook gelijkenissen. Kruiden werden namelijk telkenmale niet alleen gewaardeerd om hun geur en smaak, maar ook om hun symbolische betekenis van vrede en bescherming.
Kruiden en andere planten worden ook vandaag nog vaak geassocieerd met conflict en verzoening. Naar aanleiding van 11 november, gaan we in dit artikel 11 planten overlopen die zowel in het heden als in het verleden vaak gediend hebben als krachtig symbool voor strijd en vrede.
1. Sierui
We beginnen bij een plant die nauw verbonden is met 11 november. Elk jaar is dit een belangrijke herdenkingsdag in de West-Vlaamse stad Ieper, waar familieleden van oudstrijders samenkomen om een soort dodenwake te houden.
In 2023 werden 50000 sieruien geplant in de Westhoek voor de herdenking van WOI. Er is toen voor de paarse sierui of Allium gekozen als een soort overkoepelend symbool.
De verschillende betrokken landen hebben namelijk elk hun eigen herdenkingsplant: voor het Verenigd Koninkrijk is dat de klaproos, voor Frankrijk de korenbloem, voor België het madeliefje en voor Duitsland het vergeet-mij-nietje.
De klaproos of de poppy is zonder twijfel het meest gekend bij het grote publiek, maar voor het herdenkingsproject LANDSCAPES-Feel Flanders Fields werd dus voor de sierui gekozen. Dit is een plant die makkelijk groeit en bloeit en symbool staat voor bescherming. Deze plant geldt als algemeen symbool, die de afzonderlijke planten verenigt en overkoepelt. De sierui staat daarom voor de verbintenis die er bestaat tussen de verschillende landen en al de slachtoffers die te betreuren waren.
Dat maakt dat de sierui ons vandaag kan tonen dat we vooral naar de gelijkenissen moeten kijken in plaats van naar de verschillen. Alle slachtoffers van de oorlog zijn op de eerste plaats slachtoffer van zinloos geweld, van conflicten waar zij zelf veelal buiten staan en weinig persoonlijk mee te maken hebben. Dat geldt voor alle slachtoffer ongeacht hun nationaliteit, achtergrond, huidskleur en zo meer. Die gelijkenis, dat gemeenschappelijk noodlot, wordt vertegenwoordigd door de sierui.
2. Olijftak
De olijftak is waarschijnlijk één van de meest gekende symbolen van vrede die we kennen. Ook in de Bijbel kwam de olijftak al voor, net als in de Griekse mythologie. De Griekse held Hercules droeg bijvoorbeeld een krans van olijfbladeren en zijn knuppel was gemaakt van het hout van de olijfboom.
Deze plant werd ook geassocieerd met de godin Athena. Zij was in strijd met de god Poseidon om de stad Athene. Poseidon schonk de stad een meer, Athena schonk een olijfboom die onmiddellijk vruchten gaf. De inwoners van de stad verkozen de olijfboom en noemden daarom hun stad naar haar.
Athena was druk bezet als godin. Ze was de godin van wijsheid, filosofie en beschaving. Ze was ook de beschermgodin van een aantal steden en ambachtslieden. Tenslotte was ze de godin van oorlog en vrede. Ze werd als onverschrokken en heldhaftig beschouwd in het oorlogsvoeren, maar op een heel andere manier dan Ares.
Terwijl die laatste meer geassocieerd wordt met geweld en bloedvergieten, staat Athena eerder voor het strategische plannen en het op een beheerste wijze beschermen en verdedigen van zichzelf en zijn gemeenschap. Ook zal zij na de strijd ieder die zich waardig en als een held heeft gedragen, belonen.
Daarom wordt de olijftak vereenzelvigd met vrede, overwinning, herstel na de strijd en verzoening. In het Oude Griekenland droegen vredesgezanten een olijftak om hun vreedzame bedoelingen te benadrukken.
In de Bijbel symboliseert de olijfboom de relatie tussen God en het volk. De plant staat in het christendom voor vrede, voorspoed en schoonheid.
3. Lavendel
In het christelijke geloof wordt lavendel geassocieerd met zuiverheid en genezing. Het werd in de Middeleeuwen dan ook vaak in kerken verbrand om vrede te vragen en te vieren.
Ook buiten de kerk werd lavendel gebruikt tijdens vredesvieringen. Dit kon zowel gebeuren op een overwinningsfeest wanneer vrede bereikt was als bij een bestaande vrede met de hoop die te behouden.
Van lavendel werd geloofd dat het de negatieve energie zou verdrijven en rust en kalmte zou brengen, wat vrede ten goede zou komen.
4. Viooltjes
Bij de Romeinen stonden viooltjes symbool voor vrede en vergiffenis. Het was vooral de geur die voor de Romeinen vredig bevonden werd. Viooltjes waren voor hen bloemetjes die daarnaast ook somberheid uitdrukten. Ze gebruikten deze dan ook om hun doden te herdenken.
In de Griekse mythologie stonden viooltjes gelijk aan nederigheid, deugd en bescheidenheid. Doordat het vaak de eerste bloemen waren die verschenen na de winter, werden ze ook geassocieerd met het nieuwe leven.
Dat maakt dat viooltjes in tijden van oorlog de hoop op beterschap symboliseren. Een nieuw begin kondigt zich aan, een periode van herstel, van liefde en schoonheid, die de hardheid van de oorlog moet doen vergeten.
5. Mirre
In het Oude Egypte was mirre een belangrijk offerkruid om vrede te vragen aan de goden. Het werd verbrand in tempels als een offer voor Ra of Isis. Ook tijdens het Opet-feest ter ere van de Triade, zijnde Amon, Moet en Chonsoe, werd Mirre tezamen met andere kostbare kruiden verbrand om vrede te vragen.
Mirre werd in verschillende culturen gebruikt om koningen en koninginnen te zalven omdat geloofd werd dat het kruid niet enkel voor de samenleving maar ook voor de individuele mens vrede, balans en rust zou brengen.
Ook in de Bijbel wordt mirre als een kostbaar product gewaardeerd. Het is één van de geschenken die de Wijzen meebrachten om Jezus te begroeten. Mirre staat hier vooral voor een innige liefde die men voor een ander kan voelen.
Mirre betekent daarom een liefde die vrede brengt. Door te beminnen en de rust te bewaren, kan men tot vrede komen.
6. Knoflook
Zowel in het Oude Egypte, het Oude Griekenland als in het Romeinse Rijk werd knoflook als talisman gedragen door soldaten gedurende de strijd. Ze geloofden dat dit kruid hen zou beschermen en boze geesten of vloeken die de vijand kon uitspreken, zou afwenden. Knoflook werd ook gegeten omdat het moed en kracht zou geven aan de strijders.
Niet alleen soldaten kregen dit kruid te eten, ook in het dieet van de atleten die in het Oude Griekenland deelnamen aan de Olympische Spelen, werd knoflook verwerkt om hun prestaties te verbeteren.
In de Bijbel wordt vermeld dat knoflook aan slaven werd gegeven omdat ze dan beter konden werken. Ook in de Middeleeuwen werd het kruid in het eten vermengd van zij die zware arbeid moesten leveren.
Knoflook wordt dus verondersteld zowel bescherming te bieden als zij die ten strijde trekken op te peppen en de kracht en moed te schenken die nodig is om het gevecht aan te gaan en de overwinning te behalen. Op die manier heeft knoflook, vooral in het verleden dan, een rol van betekenis gespeeld bij het oorlogsvoeren.
7. Basilicum
Basilicum wordt over het algemeen geassocieerd met liefde, maar bij de Romeinen was het een kruid dat bescherming moest bieden aan soldaten en geofferd werd om de overwinning te bekomen. Het stond daarom zowel voor conflict als voor vrede.
De huizen van zij die vrede moesten bewerkstelligen, werden gezegend met basilicum zodat zij een vreedzame oplossing konden vinden voor conflicten. Anderzijds werd geloofd dat de geur van basilicum agressie kon opwekken zodat men gesterkt ten strijde kon trekken.
Men kan dus stellen dat er in het Oude Rome een dubbelzinnige betekenis werd gegeven aan basilicum.
De veldheer Scipio Africanus zou een basilicumkrans gedragen hebben op het overwinningsfeest na de Punische Oorlogen om de vrede te vieren die tot stand was gekomen tussen Rome en Carthago.
Basilicum kon dus gebruikt worden om vrede te stichten en een overwinning te vragen, maar ook om soldaten te beschermen en hun strijdlust aan te wakkeren.
8. Verbena
In het Nederlands spreken we ook over IJzerhard. De reden hiervoor is omdat de stengel zo hard zou zijn als ijzerdraad.
Volgens de Grieken en de Romeinen kon verbena gebruikt worden om vijanden met elkaar te verzoenen. Ook bij de Germanen werd geloofd dat dit kruid krachten bezat die van nut waren bij vredesonderhandelingen. Het werd geassocieerd met de Germaanse god van de oorlog Diu. Door het kruid te offeren zou men niet alleen tot vrede kunnen komen, maar ook tijdens de oorlog de juiste beslissingen kunnen nemen om een overwinning te bereiken.
In de Middeleeuwen werd het sap van de plant gebruikt om harnassen en schilden in te smeren zodat pijlen noch zwaarden deze zouden kunnen beschadigen. Men geloofde ook dat als men zichzelf met het sap van verbena insmeerde, men de toekomst kon zien en al zijn vijanden tot vrienden zou kunnen maken.
Verbena werd dus doorheen de geschiedenis op verschillende manieren gebruikt, maar een constante was wel dat het kruid kon aangewend worden om tot verzoening te komen na een conflict.
9. Salie
De Romeinen geloofden dat salie zowel kon beschermen als kracht en wijsheid kon geven tijdens oorlogen en conflicten. Het werd dan ook vooral als talisman gedragen door soldaten.
De inheemse bevolking van Amerika geloofden dat de rook van salie zou bijdragen aan de vrede omdat het rust en kalmte zou bevorderen.
In de meeste culturen en periodes van de geschiedenis wordt aangenomen dat salie een zuiverend kruid is, dat het negatieve energieën kan verdrijven en zo positiviteit kan stimuleren. Het wordt vooral geassocieerd met het reinigen van ruimtes, maar ook van de geest.
Door helderheid, rust en positieve energie te brengen, kan het bijdragen aan het bekomen van vrede. De geesten van mensen worden namelijk niet langer bedwelmd door negativiteit en kunnen daarom het pad naar vrede zien en bewandelen.
10. Dille
De Romeinen geloofden dat dille energie gaf en daardoor ideaal was als bij wijze van voorbereiding op conflicten en strijd. Door het vooraf te eten, zouden soldaten met meer energie het gevecht kunnen aanvatten. Men geloofden ook dat het kruid zou helpen de zenuwen onder controle te houden en stress te verminderen zodat soldaten rustiger werden.
In de Middeleeuwen werd het voornamelijk gebruikt in amuletten om krijgers veilig te houden en hen kracht te geven. Ook in deze periode was men ervan overtuigd dat dille kon bijdragen aan het onder controle houden van stress en nervositeit. Daarom werd het geregeld verwerkt in voeding dat geserveerd werd tijdens vredesonderhandelingen.
Enerzijds gaf dille dus de nodige energie om een conflict uit te vechten, het kon anderzijds ook bijdragen aan het bereiken van vrede en harmonie.
11. Munt
Bij de Oude Grieken werd munt verbrand in de ruimtes waar vredesonderhandelingen moesten plaatsvinden omdat dit kruid zou bijdragen aan het creëren van een harmonieuze sfeer. Ook de Romeinen en in het Midden-Oosten werd munt gewaardeerd voor zijn reinigende eigenschappen.
Munt zou bijdragen aan herstel na een oorlog, niet zozeer op fysiek niveau, maar wel op emotioneel niveau. Daarom werd soldaten aangeraden om te baden in water gekruid met munt en werd het ook vaak in hun huizen verbrand. Zo konden de krijgers herstellen en de innerlijke vrede weer vinden.
Ook zou het op die manier bijdragen aan de vrede binnen het huis en het gezin. Door de terugkeer van de soldaten na een lange afwezigheid heerste er vaak onrust in huis. De andere huisbewoners waren gewend geraakt aan hun afwezigheid en hadden vaak ondertussen een eigen dynamiek ontwikkeld, die dan weer verstoord werd door hun terugkeer. Er werd geloofd dat munt zou bijdragen aan de kalmte om een nieuwe balans te vinden.
Ook tijdens de strijd kon munt gebruikt worden om het moreel op te vijzelen. Het werd soms verbrand in de kampementen of men wreef zich in met muntolie. Dit bevorderde de moed en mentale kracht en helderheid om de strijd enthousiast aan te vatten, dat werd alleszins geloofd.
Vóór dat de soldaten in het Oude Griekenland op veldtocht vertrokken offerden ze soms munt aan Ares, de god van de oorlog. Het offer gebeurde om bescherming en de overwinning te bekomen.
Munt werd dus verondersteld zowel tijdens als na een strijd te kunnen bijdragen aan een positieve houding en emotioneel herstel.
Conclusie
Verschillende kruiden en andere planten hebben doorheen de geschiedenis reeds een belangrijke rol gespeeld in zowel vrede als oorlog. Soms dienden ze als offer om bescherming te vragen, soms werden ze gebruikt om de overwinning te vieren of om de soldaten de nodige moed en kracht te schenken.
Vandaag gebruiken we planten vooral om oorlogen en hun slachtoffers te herdenken. Het is een manier om de schoonheid van de natuur te gebruiken om zo de lelijkheid van oorlog een plaats te geven.
