Een culinaire reis doorheen de Hoorn van Afrika

De Hoorn van Afrika is als benaming een bekende streek, maar velen weten weinig over wat deze regio te bieden heeft of uit welke landen dit gebied bestaat. Onterecht, want het is een regio die meer dan de moeite waard is verder te ontdekken. 

In dit blogartikel zullen wij daarom samen met jullie dit gebied gaan verkennen aan de hand van zijn kruiden, de historische betekenis daarvan en natuurlijk ook enkele gerechten.

Feitelijke weetjes

De Hoorn van Afrika bestaat algemeen genomen uit 4 landen: Somalië, Ethiopië, Eritrea en Djibouti. Het ligt in het Oosten van Afrika en heeft de vorm van een driehoek of met een beetje fantasie van een hoorn. 

Soms wordt met deze benaming een meer uitgebreide regio bedoeld, waarbij ook landen als Soedan, Kenia, Zuid-Soedan en Oeganda zijn inbegrepen. Wij focussen in dit blogartikel toch vooral op de 4 eerstgenoemde landen.

Ethiopië levert ruimschoots de meeste inwoners, maarliefst 90 miljoen, terwijl Djibouti met zijn 1 miljoen inwoners de kleinste bijdrage levert qua bevolkingsaantal. Ethiopië is ook veruit het grootste land, gevolgd door Somalië, Eritrea en uiteindelijk Djibouti. Er worden verschillende talen gesproken zoals het Amhaars, het Arabisch en het Somalisch en de 2 voornaamste religies zijn de Islam en het Christendom.

Ethiopië wordt wel eens de bakermat van de mensheid genoemd, aangezien de oudste fossielen van onze voorouders daar gevonden werden.

Het klimaat in deze regio is een droog klimaat met 2 regenseizoenen, in het voor- en het najaar. Verschillende dieren vinden een onderkomen in deze regio, zoals de witkeelvaraan, de dromedaris, de Somalische doornstaarthagedis, de zeboe, de Ethiopische wolf, de Afrikaanse wilde kat en de Somalische buulbuul. 

Er zijn ook verschillende planten die groeien in de Hoorn zoals de acacia, de Aloë Vera, de wisselbloem, de papaja, de wonderboom, de mango en de kikkererwt. Daarnaast groeien er uiteraard ook verschillende kruiden en daar gaan we in de volgende hoofdstukken verder op in.

De meest voorkomende kruiden

De Hoorn van Afrika kent een grote diversiteit aan kruiden zowel qua vegetatie als qua gebruik in de keuken. De keuken van dit Afrikaans gebied is pittig, aromatisch en vooral zeer smaakvol. Kruiden zijn dan ook onmisbaar. Sommige kruiden groeiden niet oorspronkelijk in deze regio, maar de meesten worden er vandaag wel verbouwd en worden alleszins veelvuldig gebruikt.

Korarima

Korarima, ook de Ethiopische of valse kardemom genoemd, is het zaad van de gelijknamige indrukwekkende plant die wel 2 meter hoog kan worden. Het wordt vooral in Ethiopië gebruikt, zowel vers als gedroogd. De toepassingen zijn talrijk. Je kan het terugvinden in sauzen, brood, gekruide boter en zelfs in koffie of thee. 

Komijn

Dit kruid is afkomstig uit het Middellandse zeegebied, India, Iran en Syrië, maar ontbreekt niet in de Afrikaanse keukens. Het zijn vooral de zaadjes die gebruikt worden, vaak ook in poedervorm, bijvoorbeeld in soepen, brood en stoofschotels. 

Kardemom

De Eletaria cardemomum groeide oorspronkelijk vooral in Zuid-India. De peulen worden vandaag in verschillende keukens gebruikt en staan bekend om hun complexe en unieke smaak en geur. Het wordt zowel in zoete als hartige gerechten verwerkt en krijgt wel eens de liefkozende naam: 'de koningin van de kruiden'. 

Kurkuma

Kurkuma wordt als kruid gemaakt van de wortelstok van de Curcuma longa, die oorspronkelijk vooral in Zuid-Oost Azië voorkwam. Het wordt vaak als een kleurstof gebruikt om kruiden, groenten en andere ingrediënten een goud-gele kleur te geven. Het wordt vooral gebruikt in rijstgerechten. 

Kaneel

Kaneel komt, geloof het of niet, van de kaneelboom. Oorspronkelijk groeide deze voornamelijk in Zuid-Azië en in onze contreien gebruiken we het vooral in zoete gerechten, maar het kan ook verwerkt worden in vlees- of groentegerechten en zelfs in koffie.

Nigella zaad

Het lijkt of enkel kruiden met een K in de Hoorn van Afrika gebruikt worden, maar niets is minder waar, hoewel Nigella zaad niet helemaal zonder een K is, het wordt namelijk ook wel zwarte komijn of kalonji genoemd. Het kwam oorspronkelijk vooral in Oost-Europa en West-Azië voor. Het wordt vaak gebruikt als topping bij brood af andere deeggerechten.

Berbere

Berbere is niet zozeer een kruid als wel een kruidenmengsel dat essentieel is in vooral de Ethiopische en Eritrese keuken. Het bevat chilipepers, witte en zwarte peper, knoflook, gember, fenergiek en basilicum. Ook andere kruiden zoals korarima, kruidnagel, nootmuskaat, kaneel en komijn worden vaak aan het mengsel toegevoegd. De verhoudingen kunnen verschillen, naargelang voorkeur, gewoonte en toepassing, maar de verschillende soorten peper hebben steeds de boventoon. Daarnaast kan berbere zowel droog als nat voorkomen. In de droge variant worden vooral gedroogde ingrediënten gebruikt, in de natte variant worden ook verse ingrediënten verwerkt zoals verse gemberwortel, ui, knoflook en olie.

Enkele typische gerechten

We vonden enkele typische gerechten uit deze regio in Afrika en pasten deze enigszins aan om er een eigen twist aan te geven. De traditionele gerechten kunnen in verschillende kookboeken of op andere fora teruggevonden worden. 

Als je hierin interesse hebt, lees dan zeker ons artikel over de 6 beste kookboeken uit de Hoorn van Afrika.

De volgende 4 recepten zijn echter onze eigen kijk op deze smaakvolle gerechten.

1. Vegetarische Doro Wat

Dit is een typisch Ethiopisch kipgerecht dat ook bekend staat als Doro Wot. In onze vegetarische variant gebruiken we champignons in plaats van kip, maar die kunnen dus makkelijk vervangen worden door vlees, mocht je toch de kipvariant prefereren.

Ingrediënten voor 4 personen:

1 kg champignons (witte, bruine en eventueel ook een paddenstoelenmix)

60 gr boter (om het gerecht meer traditioneel te maken, dient Niter Kibbeh gebruikt te worden, een Ethiopische kruidenboter) 

2 el zonnebloemolie (niet nodig mocht je Niter Kibbeh gebruiken)

2 grote rode uien, fijngesneden

2 teentjes look, fijngehakt

4 gekookte eieren, gepeld en in zijn geheel

3 el berbere

4 el tomatenpuree

2 el verse gember, geraspt

3 dl water

peper en zout

verse koriander (optioneel)

Bereiding:

Verwarm de boter en olie in een pan en voeg de look, gember en ui toe. Laat 3 minuten sudderen. Voeg de tomatenpuree, een scheut water en de berbere toe. Meng de champignons onder het geheel en ook de rest van het water. Voeg eventueel meer of minder water toe, naar voorkeur van sausdikte. Je kan best nog niet alles erbij gieten en later eventueel meer water bij het gerecht voegen. 

Kruid het geheel af met peper en zout. Laat de saus indikken en voeg na ongeveer 15 min de gekookte eieren toe. Laat het geheel nog 5 minuten sudderen. Bestrooi het net voor het serveren met wat verse koriander, indien gewenst.

Traditioneel wordt het gerecht vooral met injera gegeten, een soort plat brood. Je kan het ook serveren met rijst, een frisse salade, feta en/of gegrilde groenten zoals aubergine, paprika en courgette. Je kan uiteraard ieder een eigen bord geven of een grote schaal in het midden zetten zodat men dit smaakvolle gerecht tesamen en met de hand kan eten (met brood). 

2. Somalische groentensambusa

Dit driehoekig hapje wordt vaak gegeten tijdens de iftar, het breken van de Ramadan. Sambusa is de Somalische variant van de Indische samosa. Verschillende landen en streken hebben hun eigen versie van dit lekkere deeghapje. 

Vaak wordt de sambusa gemaakt met vlees, namelijk lam- of rundergehakt, maar dit kan natuurlijk altijd vervangen worden door vegetarisch of vegan gehakt. Sambusa enkel met groenten is ook een optie. 

Ingrediënten voor 12 stuks:

1 pak filodeeg (meestal met 11 of 12 vellen - je kan zelf deeg maken, maar wij verkiezen filodeeg)

150 gr bruine linzen

1 kleine ui, fijngesneden

1 zoete aardappel, geschild en in stukken gesneden

1 wortel, in kleine blokjes gesneden

50 gr erwten

2 teentjes look, fijngehakt

1/2 bundel pijpajuin, fijngesneden

1 tl komijnpoeder

1 tl korianderpoeder

1 tl kurkumapoeder

1 tl gemberpoeder

1 rode chilipeper, fijngehakt

2 el verse koriander, fijngehakt

sesamzaadjes (optioneel)

Nigella zaadjes (optioneel)

Bereiding: 

Kook de wortelstukjes en de zoete aardappel totdat die gaar zijn en laat achteraf goed uitlekken. Verwarm boter in de pan en voeg ui en look toe, laat 2 minuten sudderen. Voeg de chilipeper en pijpajuin toe en vermeng na nog eens 4 minuten de gedroogde kruiden: komijn, koriander, kurkuma en gember. 

Laat de vulling afkoelen en wanneer dat gebeurt is, kan je de sambusa's maken. Open het pak filodeeg en neem 1 vel om te vullen. Filodeeg is erg fragiel, wees dus voorzichtig. Het droogt ook snel uit. Door een vochtige handdoek op de stapel filodeeg te leggen, kan je dit voorkomen.

Smeer een vel filodeeg voorzichtig in met wat boter en vouw het tot een reep van ongeveer 1/3de van de breedte. Leg een stukje vulling in een hoek en vouw om in een driehoek. Druk zachtjes aan en smeer de rest van reep eveneens in met een beetje boter. Vouw verder tot de hele reep filodeeg tot een driehoek gevormd is. Kleef de randen dicht met extra boter. 

Je kan de gevormde sambusa's bovenaan besmeren met vloeibare boter o een mooi goudkleurig korstje te krijgen. Naar voorkeur kan je ook enkele of alle driehoekjes bestrooien met sesamzaadje en/of Nigella zaadjes.

Je kan de sambusa's 5 minuten frituren op 180°C of 12 minuten in een oven.

3. Shiro Wat

Ingrediënten voor 4 personen:

70 gr kikkererwtenmeel

1 grote rode ui, fijngesneden

2 teentjes look, fijngesneden

2 tomaten, in kleine blokjes gesneden

1 el tomatenpuree

2 groene pepers, fijngehakt

1 el berbere

7 dl water

zout

verse koriander (optioneel)

Bereiding:

Doe een flinke scheut plantaardige olie in een pan en fruit de ui en look. Voeg na 2 minuten de tomatenpuree toe en bak nog 1 minuut mee. Vermeng de tomatenstukjes en de fijngehakte pepers onder het geheel en meng alles goed. Voeg na 4 minuten het kikkererwtenmeel, het zout en de berbere-kruiden toe. 

Meng na 5 minuten voorzichtig het water onder het mengsel, roer hierbij goed om klonters te voorkomen, gebruik een garde. Laat het geheel op een zacht vuur voor ongeveer 15 à 20 minuten pruttelen en roer regelmatig. Indien gewenst kan je het gerecht nog afwerken met wat verse koriander. 

Dit lekkere bijgerecht wordt vaak gegeten met injera, een plat brood, maar dit kan ook met roti, naan of pitabroodjes bijvoorbeeld. Ook rijst past hier perfect bij.

4. Timir cake

Dit is een Somalische dadelcake die perfect als afsluiter kan dienen na een hartige maaltijd.

Ingrediënten voor 6 - 8 personen:

360 gram gewone bloem

1 zakje bakpoeder

3 eieren

1 zakje vanillepoeder

240 gram bruine suiker

120 ml plantaardige olie zoals zonnebloemolie

120 ml dadelsiroop

1 tl vanille extract

1 tl gemalen kardemom

1 el kaneel

breselienenootjes

Bereiding: 

Zet de cake 40 min in een voorverwarmde oven van 180°C. Prik met tandenstoker in de cake om te zien of die volledig doorbakken is. Als de tandenstoker er netjes uitkomt, is de cake klaar.

Snijd de cake in stukjes en serveer met wat ijs en/of slagroom, naar wens.

Kruiden als handelswaar

De Hoorn van Afrika heeft een cruciale rol gespeeld doorheen de geschiedenis in de handel en verspreiding van talrijke kruiden. In de Romeinse tijd bestond er een belangrijke specerijenroute die India, Arabië, Afrika en Europa met elkaar verbond. Kruiden zoals mirre, kaneel, kardemom en komijn zijn maar enkele voorbeelden die veelvuldig verhandeld werden. Havensteden zoals Zeila en Berbera in Somalië speelden hierin een cruciale rol. 

Ook in de Middeleeuwen bleef dit gebied een centrale en strategische plaats innemen in het verspreiden van kruiden van en naar het Midden-Oosten, het Perzische Rijk, Noord-Afrika en andere streken. Een kruid zoals korarima was in die tijd zeer gewild vanwege zijn beperkte beschikbaarheid buiten deze regio. 

Mogadishu, de hoofdstad van Somalië en lokaal Hamar of Xamar genoemd, stond in die tijd bekend om zijn grote kruidenmarkten. Naast kruiden werden er ook andere goederen verhandeld, zoals ivoor en goud. 

Naast rijkdom bracht deze handel ook een grote culturele uitwisseling tot stand in dit gebied. De handelaren uit China, het Midden-Oosten, India en andere regio's hadden namelijk regelmatig contact met de lokale gemeenschap.

In de 15e en 16e eeuw brachten Europese ontdekkingsreizigers drastische veranderingen teweeg in de kruidenhandel. Portugese, Britse en Nederlandse handelaren ontwikkelden directe handelsroutes naar de Hoorn en probeerden controle te krijgen over de specerijenhandel die uitermate winstgevend was. Dit zorgde voor een verstoring van de traditionele routes terwijl lokale economieën en gemeenschappen leden onder de exploitatie van hun natuurlijke hulpbronnen. 

Toch wist de regio zijn belangrijke positie in de kruidenhandel te behouden. Berbere en korarima, ook het groene goud van Ethiopië genoemd, zijn daarbij veruit de belangrijkste producten. Veel boeren zijn ondertussen overgeschakeld naar de biologische landbouw, wat niet alleen voordelen heeft voor het milieu, maar waardoor ook wordt tegemoet gekomen aan de huidige vraag naar meer duurzame producten. Daarnaast zorgen verschillende organisaties ervoor dat er ook grotere inkomsten zijn voor de plaatselijke, kleine boeren.

Zo zorgt vandaag de dag de kruidenhandel voor heel wat werkgelegenheid in de Hoorn. Maar kruiden zijn meer dan een economische product, ze zijn ook een symbool van identiteit en culturele tradities en erfgoed. 

Het gebruik van kruiden buiten de keuken

De Hoorn van Afrika kent een grote culturele diversiteit met een diepgewortelde traditie aan ceremonieel kruidengebruik. Volgens een Somalisch volksverhaal zou lang geleden een jonge vrouw een amulet hebben gemaakt met kardemom om haar huwelijk te beschermen tegen kwade geesten. De geur van dit kruid zou ook jaloezie en negativiteit verdrijven. 

Kruiden als koriander en kurkuma worden vaak gelinkt aan spirituele reiniging. Zo zou het strooien van korianderzaad rond een huis bescherming bieden tegen boze geesten. In Ethiopië bestaat er een verhaal dat een magiër in een ver verleden kruiden gebruikte om vrede te stichten tussen verschillende stammen. Door kardemom te verbranden, konden de stamhoofden tot een verzoening komen. 

Conclusie

Vandaag kent deze regio heel wat uitdagingen, vooral een aanhoudende droogte weegt zwaar op zowel de economie als op het welzijn van de bevolking. Daarnaast spelen verschillende gewapende conflicten en een politiek instabiele situatie een grote rol. Dit heeft een immense hongersnood en vele vluchtelingen tot gevolg. Dit alles zorgt ervoor dat de Hoorn het niet makkelijk heeft en vooral dat diens bevolking erg lijdt. 

Het is vreselijk dat deze prachtige regio gebukt gaat onder zoveel ellende. Ookal kan het lijken dat wij daar weinig invloed op kunnen uitoefenen, zijn er altijd, soms kleine, acties die wij allen kunnen ondernemen om mee te werken aan een betere en meer eerlijke wereld. 

Bij de aankoop van producten uit deze regio kan het bijvoorbeeld helpen erop te letten dat de lokale boeren en handelaren eerlijk betaald worden. We willen dit artikel niet afsluiten met een triestige noot, maar het leek ons ook ongepast geen vermelding te maken van het lijden in deze streek. 

Laten we ons echter weer focussen op kruiden, de Hoorn van Afrika is een ontzettend boeiende en cultureel rijke regio die een onmiskenbaar grote rol heeft gespeeld bij de productie en verhandeling van allerhande kruiden.

Van de Oude Egyptenaren en het Romeinse Rijk tot de biologische kruidenteelt vandaag, dit gebied heeft steeds een cruciale plaats bekleed in de mondiale specerijenhandel.  

Ook buiten de keuken speelden kruiden een rol. Ze werden gebruikt in verschillende ceremonies omwille van hun culturele en spirituele symboliek. 

Ben je helemaal in de ban geraakt van de Hoorn van Afrika en wil je vooral meer weten over hun rijke keuken en kruidengebruik? Lees dan zeker volgend artikel: